Ở Việt Nam, số người mắc tiểu đường ngày càng tăng, ước tính có khoảng 6 đến 7 triệu người mắc bệnh, tương đương khoảng 7,3% dân số, nhưng hơn 50% trong số đó chưa được chẩn đoán và điều trị, và tình trạng bệnh đang có xu hướng trẻ hóa. Bệnh gây ra gánh nặng y tế lớn với nhiều biến chứng nguy hiểm như tim mạch, mắt, thận, thần kinh, và là nguyên nhân gây tàn tật, tử vong sớm.
Các bằng chứng gần đây cho thấy hệ vi sinh vật đường ruột (gut microbiome) có vai trò quan trọng trong sự phát triển và kiểm soát đái tháo đường type 2 (T2D), đồng thời đề xuất các hướng ứng dụng lâm sàng mới. Theo các chuyên gia, hiểu biết ngày càng sâu về hệ vi sinh ngoài bối cảnh tiêu hóa đang mở ra nhiều hướng can thiệp hứa hẹn cho bệnh lý này.
1. Vai trò của hệ vi sinh đường ruột trong bệnh sinh T2D
T2D liên quan đến rối loạn chức năng tế bào beta tuyến tụy. Các nghiên cứu gần đây cho thấy hệ vi sinh ruột ảnh hưởng đến quá trình này qua nhiều con đường, từ kiểm soát đường huyết, điều hòa miễn dịch đến tác động lên hàng rào ruột và chuyển hóa acid mật.
Hệ vi sinh ruột – tập hợp vi khuẩn, virus và các vi sinh vật khác – tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa toàn thân. Tuy nhiên, con người ngày nay có xu hướng giảm đa dạng vi sinh do lối sống, chế độ ăn phương Tây và sử dụng thuốc. Mất đa dạng vi sinh được cho là góp phần vào sự gia tăng T2D.
Người mắc T2D thường có sự thay đổi rõ rệt về thành phần vi khuẩn, giảm đa dạng loài và rối loạn các sản phẩm chuyển hóa quan trọng. Các thuốc điều trị đái tháo đường, đặc biệt là metformin, cũng được chứng minh làm thay đổi cấu trúc hệ vi sinh theo hướng có lợi. Ngược lại, vi sinh vật ruột có thể ảnh hưởng đến hiệu quả và tác dụng phụ của thuốc.
Tiến sĩ Abraham S. Meijnikman (Amsterdam UMC) nhấn mạnh rằng hệ vi sinh ruột hoạt động như một cơ quan nội tiết, tác động lên nhiều cơ quan khác, từ gan, thận đến tuyến tụy, qua đó ảnh hưởng trực tiếp đến sinh bệnh học T2D.
2. Liệu pháp nhắm mục tiêu hệ vi sinh: Tương lai điều trị T2D?
Dựa trên dữ liệu hiện tại, các tác giả đề xuất một số hướng can thiệp dựa trên hệ vi sinh:
-
Probiotic và prebiotic: nhiều bằng chứng cho thấy có thể cải thiện đường huyết hoặc tình trạng kháng insulin.
-
Cấy ghép vi khuẩn đường ruột (FMT): tiềm năng nhưng kết quả còn không đồng nhất.
-
Synbiotic (kết hợp pro + prebiotic): được kỳ vọng mang lại lợi ích mạnh hơn.
Vì mỗi người có hệ vi sinh rất khác nhau, các chiến lược điều trị cá thể hóa được đánh giá là cần thiết. Ba hàm ý lâm sàng chính gồm:
-
Xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa dựa trên hồ sơ vi sinh ruột.
-
Điều chỉnh thuốc điều trị T2D dựa trên tương tác giữa thuốc và hệ vi sinh.
-
Ứng dụng các công cụ phân tích vi sinh tiên tiến để dự đoán tiến triển bệnh và đáp ứng điều trị.
3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
Nhiều nghiên cứu được trích dẫn vẫn mang tính cắt ngang, sử dụng mẫu phân – không phản ánh đầy đủ sự đa dạng trong toàn bộ đường tiêu hóa. Một số bằng chứng dựa trên mô hình động vật, hoặc chưa kiểm soát đầy đủ các yếu tố gây nhiễu.
Do đó, các chuyên gia nhấn mạnh nhu cầu về:
-
Các nghiên cứu dọc dài hạn trên người để xác định quan hệ nhân quả.
-
Thử nghiệm lâm sàng đánh giá hiệu quả FMT, probiotic và prebiotic trong phòng ngừa – điều trị T2D.
-
Phát triển liệu pháp cá thể hóa dựa trên hệ vi sinh và các phân tử chuyển hóa đặc hiệu.
Kết luận:
Hệ vi sinh đường ruột đang nổi lên như một mục tiêu điều trị mới đầy hứa hẹn cho bệnh tiểu đường type 2. Dù còn cần thêm bằng chứng dọc và thử nghiệm lâm sàng, hướng tiếp cận này có tiềm năng bổ sung và nâng cao hiệu quả các phương pháp điều trị hiện hành.
Website: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
