Kẽm (Zn) là một khoáng chất thiết yếu và là vi chất dinh dưỡng nhiều thứ hai trong cơ thể con người sau sắt. Nó rất quan trọng đối với nhiều chức năng sinh lý và tham gia vào nhiều khía cạnh của quá trình chuyển hóa tế bào. Kẽm được tìm thấy với số lượng lớn trong não, cơ, xương, thận và gan, với nồng độ cao nhất ở tuyến tiền liệt và mắt.
1. Tổng quan về vai trò của kẽm
Kẽm là một nguyên tố vi lượng thiết yếu tham gia vào nhiều quá trình trao đổi chất và do đó đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người. Các hiệu ứng sinh học dựa trên các chức năng điều tiết trong và ngoài tế bào của ion kẽm (Zn2+) và tương tác của nó với protein. Kẽm ion là một thành phần quan trọng cho hoạt động xúc tác của hơn 300 enzym, tác động lên cấu trúc của các yếu tố phiên mã khác nhau và điều hòa nội tiết, thụ thể nội tiết và biểu hiện gen.
Hơn nữa, nó là đồng yếu tố enzyme trong việc điều hòa chuyển hóa carbohydrate, chất béo và protein và đóng vai trò quan trọng như một chất truyền tin thứ hai, như một ion tín hiệu, nó có tác dụng chống oxy hóa và ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa oxy hóa khử, mặc dù ion kẽm (Zn 2+ ) là chất trơ oxi hóa khử.
Kẽm cần thiết cho khả năng miễn dịch bẩm sinh và miễn dịch thu được cũng như điều hòa nhiều đáp ứng trong quá trình cầm máu và huyết khối. Nó có tầm quan trọng lớn đối với sự kết tập tiểu cầu và hình thành fibrin, kích hoạt hệ thống tiếp xúc trên bề mặt, tương tác giữa hệ thống tiếp xúc và nội mạc (điều hòa huyết khối), cũng như đối với quá trình đông máu, chống đông máu và tiêu sợi huyết.
Do đó, nguyên tố vi lượng này đóng một vai trò quan trọng trong việc tổ chức và điều chỉnh một số quá trình sinh lý và sinh lý bệnh, như chữa lành vết thương, sửa chữa màng tế bào, stress oxy hóa, đông máu, viêm và bảo vệ miễn dịch, tái tạo biểu mô và các quá trình khác.
2. Hậu quả thiếu kẽm
Người ta ước tính rằng có tới 17% dân số toàn cầu có nguy cơ bị thiếu kẽm, trong khi ở Nam Á, có tới 30% dân số có thể bị thiếu kẽm. Tình trạng thiếu hụt phổ biến ở một phần ba dân số ở nhiều nơi trên thế giới, chủ yếu ở Đông Nam Á và châu Phi cận Sahara. Tình trạng thiếu kẽm cũng phổ biến ở Iran, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ, thứ phát do lượng phytate cao.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công nhận thiếu kẽm là một yếu tố nguy cơ mắc bệnh. Thiếu kẽm được đặc trưng bởi sự chậm phát triển, chán ăn, suy giảm chức năng miễn dịch và nhiễm trùng. Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, thiếu kẽm gây rụng tóc, tiêu chảy, chậm phát triển giới tính, liệt dương, thiểu năng sinh dục ở nam giới, tổn thương mắt và da. Sụt cân, chậm lành vết thương, vị giác bất thường, suy giảm nhận thức và tinh thần thờ ơ cũng có thể xảy ra. Một số rối loạn tâm lý như tâm thần phân liệt và trầm cảm cũng liên quan đến mức kẽm thấp.
Thiếu kẽm khi mang thai có ảnh hưởng xấu đến cả mẹ và thai nhi. Người mẹ không đủ kẽm có thể cản trở cả trình tự và hiệu quả của quá trình sinh nở. Bà mẹ thiếu kẽm còn có thể sinh khó, băng huyết, nhau bong non, sảy thai, dị tật thai nhi.
Hơn nữa, thiếu kẽm được cho là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ sơ sinh. Trong thời thơ ấu và trẻ sơ sinh, thời kỳ tăng trưởng và phát triển nhanh chóng, thiếu kẽm có thể ảnh hưởng đến nhiều quá trình trao đổi chất. Tình trạng thiếu kẽm của mẹ có liên quan đến việc kém tập trung hơn và vận động kém hơn.
3. Nhóm có nguy cơ thiếu kẽm
So với người trưởng thành, trẻ sơ sinh, trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ mang thai và cho con bú có nhu cầu kẽm tăng lên và do đó, có nguy cơ thiếu kẽm cao hơn.
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Trẻ nhỏ có nguy cơ thiếu kẽm cao hơn do nhu cầu kẽm tăng lên trong quá trình tăng trưởng. Trẻ bú mẹ hoàn toàn của những bà mẹ có chế độ dinh dưỡng đầy đủ kẽm sẽ có đủ kẽm trong 5-6 tháng đầu đời. Sau độ tuổi này, trẻ cần được ăn dặm bổ sung có chứa kẽm dễ hấp thu để đáp ứng nhu cầu của trẻ.
Ở nhiều quốc gia có thu nhập thấp, việc cho trẻ ăn bổ sung được thực hiện muộn hoặc cho trẻ ăn bổ sung quá nhiều ngũ cốc. Những thực phẩm này có hàm lượng kẽm tổng số và kẽm hấp thu thấp nên không đáp ứng được nhu cầu của trẻ. Ngược lại, cho trẻ ăn sớm những thực phẩm như vậy có thể cản trở quá trình hấp thu kẽm từ sữa mẹ do hàm lượng phytate cao của chúng.
Thanh thiếu niên: Nhu cầu sinh lý đối với kẽm cao nhất trong giai đoạn thiếu niên vào thời điểm tăng trưởng đột ngột ở tuổi dậy thì, thường xảy ra ở các bé gái từ 10 tuổi đến 15 tuổi và ở các bé trai từ 12 tuổi đến 15 tuổi. Ngay cả sau khi ngừng tăng trưởng, thanh thiếu niên vẫn có thể cần thêm kẽm để bổ sung lượng kẽm cho mô đã cạn kiệt.
Phụ nữ mang thai và cho con bú: Nhu cầu dinh dưỡng tăng lên trong thời kỳ mang thai và cho con bú khiến phụ nữ dễ bị thiếu kẽm. Nhu cầu này cao hơn trong thời kỳ cho con bú, mặc dù, những điều chỉnh sinh lý trong việc hấp thụ kẽm giúp đáp ứng nhu cầu cho con bú. Một số nghiên cứu đã chứng minh tác động tiêu cực của liệu pháp sắt bổ sung đối với sự hấp thụ kẽm trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Ở phụ nữ mang thai có lượng kẽm trong chế độ ăn uống thấp, bổ sung sắt, với liều lượng thấp tới 60 mg/ngày dẫn đến không đáp ứng được nhu cầu kẽm của họ.
Người cao tuổi: Các nghiên cứu chỉ ra rằng lượng kẽm mà người cao tuổi hấp thụ thường không đủ, ngay cả ở các nước thu nhập cao. Một số yếu tố có thể góp phần vào tình trạng dinh dưỡng thiếu kẽm ở người cao tuổi, đặc biệt là việc giảm tiêu thụ thực phẩm giàu kẽm như thịt đỏ. Ngoài ra, có một số bằng chứng cho thấy hiệu quả hấp thụ kẽm có thể giảm theo tuổi tác.
4. Một số ưu điểm của kẽm liposome
Lượng kẽm được cơ thể hấp thụ phụ thuộc nhiều vào sinh khả dụng của nó. Một số thành phần của thực phẩm, như phytate, canxi và phốt phát, có thể làm giảm sinh khả dụng của kẽm và ức chế sự hấp thụ của nó. Ngoài ra, kẽm có thể tương tác với một số loại thuốc, bao gồm một số loại thuốc kháng sinh và thuốc lợi tiểu có thể làm giảm nồng độ kẽm trong cơ thể.
Ngay cả khi các chất bổ sung kẽm được hấp thụ tốt, thì vẫn có thể xuất hiện một số tác dụng phụ trên đường tiêu hóa (bao gồm kích ứng dạ dày, buồn nôn, nôn). Để khắc phục những phản ứng này, công nghệ liposome đã được phát triển.
Liposome có thể bao bọc kẽm và bảo vệ nó khỏi tương tác với các hợp chất thực phẩm có thể làm giảm hấp thu kẽm. Liposome được hấp thu bằng một con đường khác với các loại thuốc khác. Điều này sẽ ngăn chặn sự tương tác của kẽm với các loại thuốc khác và các loại thuốc có thể làm giảm sinh khả dụng của nó.
Hơn nữa, liposome ngăn cản kẽm tiếp xúc trực tiếp với niêm mạc dạ dày, do đó làm giảm rối loạn tiêu hóa và các tác dụng phụ khác. Với tất cả những lợi ích này, liposome cũng được các tế bào hấp thu hiệu quả hơn và lưu hành trong máu với thời gian dài hơn.
Để hiệu quả hơn, liposome cần phải có kích thước nhỏ trong phạm vi cấp độ nano. Kẽm nanoliposomal là chất bổ sung kẽm hiệu quả do tính sinh khả dụng vượt trội, thời gian lưu hành lâu hơn, độ ổn định cao hơn và không có tác dụng phụ.
Tài liệu tham khảo
- Grüngreiff K, Gottstein T, Reinhold D. Zinc Deficiency—An Independent Risk Factor in the Pathogenesis of Haemorrhagic Stroke? Nutrients. 2020 Nov 19;12(11):3548.
- Maxfield L, Shukla S, Crane JS. Zinc Deficiency. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 [cited 2023 May 20]. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493231/
- Roohani N, Hurrell R, Kelishadi R, Schulin R. Zinc and its importance for human health: An integrative review. J Res Med Sci. 2013 Feb;18(2):144–57.
Website: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
