Vitamin A là vi chất dinh dưỡng thiết yếu tan trong dầu. Vitamin A được biết đến với rất nhiều chức năng quan trọng như thị giác, duy trì cấu trúc bình thường của da và niêm mạc, miễn dịch, tăng trưởng, chống lão hóa và ung thư.
1. VAI TRÒ CHUNG CỦA VITAMIN A
Tham gia vào chức năng thị giác
Đây là chức năng được làm rõ nhất của vitamin A. Vitamin A là dạng mang hoạt tính sinh học của retinol. Vitamin A được chuyển tới tế bào cảm nhận ánh sáng hình que hoặc hình nón dưới dạng 11-cis retinal kết hợp với opsin ở màng tế bào để tạo thành rodopsin, tham gia sự nhìn ở trong điều kiện chiếu sáng thấp. Do đó khi thiếu vitamin A, triệu chứng lâm sàng đầu tiên thường xuất hiện ở mắt, trong đó quáng gà (khả năng nhìn giảm đi khi độ chiếu sáng thấp) là triệu chứng lâm sàng sớm nhất.
Duy trì cấu trúc bình thường của da và niêm mạc, biệt hóa tế bào
Vitamin A giúp cho quá trình phát triển và tái tạo các tế bào da và niêm mạc, khả năng tiết dịch của các tế bào niêm mạc, kích thích quá trình phát triển của các lớp biểu mô như mô sừng, ruột và đường hô hấp. Vitamin A kích thích sự liền sẹo.
Đáp ứng miễn dịch
Vitamin A tham gia vào cả miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu của cơ thể.
+ Miễn dịch không đặc hiệu: bảo vệ sự vẹn toàn của da và niêm mạc, chống sự xâm nhập vào cơ thể của vi khuẩn và các tác nhân gây bệnh
+ Miễn dịch đặc hiệu: giúp duy trì, bảo vệ dòng tế bào lympho, tham gia trong đáp ứng miễn dịch trung gian tế bào lympho T.
Tạo máu
Cơ chế hiện nay vẫn còn chưa rõ, nhưng người ta nhận thấy khi thiếu vitamin A có liên quan chặt chẽ với thiếu máu do thiếu sắt, có thể khi thiếu vitamin A gây cản trở sự hấp thụ, vận chuyển và dự trữ sắt.
Tăng trưởng
Retinoic acid đóng vai trò như một hormone trong điều chỉnh sự lớn và phát triển của các mô trong hệ cơ xương. Do vai trò quan trọng trong sự phát triển tế bào của con người, nên vitamin A là yếu tố không thể thiếu đối với sự phát triển phôi thai và trẻ em. Vitamin A còn có vai trò đối với sự phát triển của xương, thiếu vitamin A làm xương mềm và mảnh hơn bình thường, quá trình vôi hóa bị rối loạn.
Chống lão hóa
Vitamin A kéo dài quá trình lão hóa do làm ngăn chặn sự phát triển của các gốc tự do. Do đó vitamin A cũng có thể chống lại sự phát triển của một số ung thư.
2. VAI TRÒ CỦA VITAMIN A TRONG SỰ PHÁT TRIỂN CỦA XƯƠNG
Về mặt cơ chế, vitamin A ảnh hưởng khác biệt đến các giai đoạn của quá trình tạo xương bằng cách tăng cường sự biệt hóa sớm của nguyên bào xương và ức chế quá trình khoáng hóa xương thông qua tín hiệu của thụ thể axit retinoic (RAR) và điều hòa các peptit xương liên quan đến tế bào xương/ nguyên bào xương.
Tuy nhiên, lượng vitamin A đầy đủ thông qua thực phẩm hoặc chất bổ sung đã được chứng minh là có thể duy trì xương khỏe mạnh. Trong khi đó, tiền vitamin A (caroten và β-cryptoxanthin) cũng có thể bảo vệ xương. Bằng chứng in vitro cho thấy carotene và β-cryptoxanthin có thể đóng vai trò là tiền chất của retinoid, đặc biệt là axit all-trans-retinoic, đóng vai trò như phối tử cho RAR để thúc đẩy quá trình tạo xương và ức chế hoạt hóa yếu tố nhân kappa B để ức chế sự biệt hóa và trưởng thành của tế bào hủy xương.
Các bằng chứng hiện tại đưa ra những kết quả không nhất quán cho thấy những tác động tích cực, tiêu cực và không đáng kể của vitamin A đối với sức khỏe của xương.
Carotene và β-cryptoxanthin có khả năng ảnh hưởng đến cân bằng nội môi của xương bằng cách thể hiện tác dụng kích thích hình thành xương nguyên bào và tác dụng ức chế tiêu xương tạo xương. Mật độ khoáng xương (BMD) cao hơn và nguy cơ gãy xương thấp hơn đã được báo cáo ở những người có lượng vitamin A cao hơn.
Ngược lại, một số nghiên cứu báo cáo rằng chế độ ăn uống bổ sung vitamin A dưới dạng bổ sung vitamin tổng hợp hoặc bổ sung thực phẩm có liên quan đến việc tăng nguy cơ gãy xương và tăng tốc độ mất xương do tuổi tác. Một số báo cáo khác cho thấy sự thiếu liên quan giữa lượng vitamin A và tình trạng gãy xương dễ gãy. Chứng tăng vitamin A trong thời gian ngắn cũng gây ra sự gia tăng quá trình mất xương vỏ não ở động vật thí nghiệm.
Bên cạnh đó, vitamin A đã được cho là đối lập với vai trò của vitamin D trong việc tăng hấp thu canxi và duy trì nồng độ canxi trong huyết thanh nội môi. Cả axit retinoic và 1,25-hydroxyvitamin D đều có chung một thụ thể (RXR). Do đó, nồng độ vitamin A cao có thể làm giảm chức năng vitamin D. Vì vậy, vitamin A có thể tác động tích cực và tiêu cực đến xương.
Do đó, việc hiểu cơ chế hoạt động của vitamin A là rất quan trọng để xác định tác dụng tạo khung xương của nó. Sự khác biệt thu được từ các nghiên cứu này có thể do sự thay đổi trong thiết kế nghiên cứu, dân số, thời lượng, tuổi, giới tính và tình trạng sức khỏe của đối tượng.
Tuy nhiên tác động của vitamin A cũng phụ thuộc vào một số yếu tố khác như nồng độ vitamin D huyết thanh, thể trạng (vitamin A dễ gây suy giảm khối lượng xương ở những người thừa cân béo phì), bổ sung các chất chống oxy hóa khác hoặc các chất hỗ trợ tạo xương (như estrogen).
Bổ sung đủ vitamin A từ chế độ ăn uống hoặc các nguồn khác là cần thiết để duy trì sự phát triển khỏe mạnh của xương. Nhu cầu khuyến nghị vitamin A cho người Việt Nam trưởng thành ở nam giới là 850 – 900 mcg/ ngày, cho phụ nữ không có thai là 650 – 700 mcg/ ngày. Với liều lượng này, vitamin A có thể bảo vệ khung xương.
Tuy nhiên, tăng quá liều vitamin A gây ra các vấn đề về xương, đặc biệt là ở những người không đủ vitamin D. Do đó, tăng cường vitamin A gây ra BMD thấp và làm tăng nguy cơ gãy xương vì axit retinoic ức chế sự biệt hóa và khoáng hóa nguyên bào xương ở liều cao. Giới hạn tiêu thụ vitamin A được khuyến nghị là 2700 mcg/ ngày chưa bao gồm tiền vitamin A carotenoid.
Tài liệu tham khảo
[1] L. D. T. Phạm Văn Phú, Dinh dưỡng cơ sở. Nhà xuất bản Y học, 2016.
[2] M. M. F. Yee, K.-Y. Chin, S. Ima-Nirwana, và S. K. Wong, “Vitamin A and Bone Health: A Review on Current Evidence”, Molecules, vol 26, số p.h 6, tr 1757, tháng 3 2021, doi: 10.3390/molecules26061757.
[3] Lê Danh Tuyên, Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam. Viện Dinh dưỡng Quốc Gia, 2016.
Tìm hiểu bài viết liên quan: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
