VITAMIN B6 – TỔNG QUAN

Vitamin B6 là một phân tử độc  có liên quan đến một loạt các quá trình trao đổi chất, sinh lý và phát triển. 

Dựa trên khả năng hòa tan trong nước và khả năng phản ứng cao khi được phosphoryl hóa, nó là một đồng yếu tố thích hợp cho nhiều quá trình sinh hóa. Hơn nữa, vitamin này là một chất chống oxy hóa mạnh, được cho là tương đương với các carotenoid hoặc tocopherol trong khả năng loại bỏ các loại oxy phản ứng. Do đó, vitamin này rất cần thiết và quan trọng đối với sự trao đổi chất tế bào và sự khỏe mạnh của tất cả các sinh vật sống.

1. CẤU TRÚC

Vitamin B6 có 3 dạng trong tự nhiên là pyridoxal (PL), pyridoxine (PN) và pyridoxamine (PM) và 3 dẫn chất có 5’-phosphate trong phân tử gồm PLP, PNP và PMP. Trong khi pyridoxamine-5′-phosphate (PMP) đã được báo cáo là hoạt động như một đồng yếu tố, thì pyridoxal 5′-phosphate (PLP) là dạng hoạt động sinh học nhất. PLP và PMP là dạng chính của vitamin B6 trong mô động vật, còn trong thực vật là PN và PNP.

2. VAI TRÒ

Cofactor cho các enzyme chuyển hóa acid amin, carbohydrate và lipid:

• PLP là nhóm gắn thêm cần thiết cho hoạt tính của hơn 100 enzyme tham gia chuyển hóa acid amin bao gồm aminotransferase để vận chuyển acid amin, các enzyme decarboxylase trong các phản ứng carboxyl hóa, các enzyme racemases, và các enzyme dehydratase trong các phản ứng thủy phân. 
• Cần thiết cho enzyme tổng hợp heme – thành phần của hồng cầu.
• Gắn vào enzyme tham gia vào chu trình chuyển hóa hemocystein thành cysteine.
• PLP cũng là thành phần quan trọng của enzyme xúc tác các phản ứng phosphoryl hóa.

Vitamin B6 cần thiết cho quá trình sinh tổng hợp một số chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và axit γ-aminobutyric (GABA)

Serotonin tác động lên hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến nhiều tình trạng sinh lý khác nhau như thèm ăn, ngủ hoặc chức năng nhận thức, và serotonin cũng nổi tiếng với khả năng cải thiện tâm trạng tổng thể. Dopamine ảnh hưởng đến hệ thần kinh giao cảm, nơi nó tham gia vào việc điều hòa huyết áp và nhịp tim, trong khi GABA là chất dẫn truyền thần kinh ức chế chính ở động vật có vú kiểm soát rộng rãi tính dễ bị kích thích của tế bào thần kinh. 

Do đó, mức vitamin B6 thấp có liên quan đến chứng trầm cảm và rối loạn chức năng của não (ví dụ như chứng động kinh), thậm chí còn được một số người coi là chất “chống căng thẳng”.

Chống stress oxy hóa và viêm

Hoạt động sinh học của vitamin B6 dựa trên một nhóm hydroxyl ở vị trí thứ 3 trong cấu trúc pyridine, đóng vai trò là chất chống oxy hóa mạnh và các phân tử chống viêm.

PN và PM bảo vệ hồng cầu khỏi sự tăng đường huyết gây ra bởi gốc tự do và giảm hình thành gốc superoxide. PM cũng bảo vệ các tế bào khỏi sản phẩm cuối cùng của oxy hóa đường và lipid. PM ưu tiên tạo phức chelate với các ion Cu2+ và Fe3+. 

Các ion kim loại chuyển tiếp được chelat hóa tự do và không đầy đủ tạo ra quá trình peroxy hóa lipid, và các quá trình oxy hóa khử khác dẫn đến các tổn thương DNA và các đại phân tử khác có liên quan đến các bệnh lý ở người như béo phì, thoái hóa thần kinh, tiểu đường, hội chứng chuyển hóa và ung thư.

Hệ thống miễn dịch chịu ảnh hưởng bởi vitamin B6 vì sự thiếu hụt gây ra teo các cơ quan bạch huyết, giảm rõ rệt số lượng tế bào lympho, suy giảm phản ứng kháng thể và giảm sản xuất IL-2.

3. ẢNH HƯỞNG CỦA THIẾU VÀ THỪA

Thiếu vitamin có thể gây viêm da tăng bã nhờn, thiếu máu hồng cầu nhỏ, có cơn run giật kiểu động kinh, trầm cảm và rối loạn ý thức. Thiếu máu hồng cầu nhỏ là biểu hiện của việc giảm tổng hợp huyết cầu tố hemoglobin. Enzyme aminovulinate synthase tham gia vào tổng hợp hemoglobin cần có PLP gắn vào để hoạt hóa nên thiếu vitamin B sẽ làm giảm tổng hợp huyết cầu tố.

PLP cũng cần cho sự hoạt hóa của các men decarboxylase tham gia dẫn truyền thần kinh nên thiếu vitamin B6 cũng dẫn tới rối loạn thần kinh. Thiếu vitamin B6 cũng dẫn tới giảm chức năng của tiểu cầu và quá trình đông máu do làm tăng homocysteine máu. Homocystein máu tăng lên do thiếu vitamin B6 là nguyên nhân gây ra các bệnh tim mạch.

Vitamin B6 từ thức ăn không gây độc, không gây tác dụng xấu đối với sức khỏe khi ăn nhiều. Tuy nhiên khi sử dụng pyridoxyl liều cao (gây thừa vitamin B6) có thể gây rối loạn thần kinh ngoại biên, giảm cảm giác ở tứ chi. Dùng vitamin B6 liều cao (2 – 4g/ ngày) trong thời gian dài có thể gây viêm da thần kinh.

4. NGUỒN THỰC PHẨM

Vitamin B6 có nhiều trong cá đặc biệt là cá ngừ, thịt gà, thịt lợn nạc, thịt bò nạc, chuối, quả bơ và rau xà nách.

Giới hạn tiêu thụ: Không có giới hạn tiêu thụ vitamin B6 từ thực phẩm.

5. NHU CẦU KHUYẾN NGHỊ

Theo Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam, lượng vitamin B6 cần thiết cho mỗi ngày nam giới từ 15 – 49 tuổi là 1,3mg/ ngày, từ 50 trở lên là 1,7mg/ ngày; nhu cầu khuyến nghị cho nữ giới 15 – 19 tuổi là 1,2mg/ ngày, từ 20 – 49 tuổi là 1,3mg/ ngày, từ 50 tuổi trở lên là 1,5mg/ ngày; đối với phụ nữ mang, phụ nữ cho con bú nhu cầu khuyến nghị lần lượt là 1,9mg/ ngày và 2,0mg/ ngày.

Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu:

Giá trị dinh dưỡng của vitamin trong chế độ ăn nhiều loại thực phẩm là khoảng 75%. Dẫn chất PL và PLP từ thực phẩm có giá trị 70% giá trị dinh dưỡng trong khi PN có khoảng 40% giá trị dinh dưỡng.

Do vitamin B6 tham gia vào cấu thành nhiều emzyme chuyển hóa amino acid nên việc ăn nhiều protein sẽ dẫn đến nhu cầu vitamin B6 tăng lên.

Tài liệu tham khảo

[1]. Hellmann H, Mooney S. Vitamin B6: A Molecule for Human Health? Molecules. 2010 Jan 20;15(1):442–59.

[2]. Bộ Y tế, Viện Dinh dưỡng (2016). Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam. Nhà xuất bản Y học.

Tìm hiểu bài viết liên quan: https://inrd.vn/

Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022