Protein là thành phần thiết yếu cấu tạo nên cơ, da, enzyme và hormone, đồng thời tham gia vào mọi hoạt động sống của các mô trong cơ thể. Việc thiếu hụt protein không chỉ gây ra các vấn đề nghiêm trọng như suy dinh dưỡng, chậm phát triển, mà còn dẫn đến những thay đổi âm thầm nhưng dai dẳng trong cơ thể theo thời gian. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận diện 8 dấu hiệu thường gặp khi cơ thể thiếu protein.
Thiếu protein là gì?
Thiếu protein xảy ra khi lượng protein tiêu thụ qua chế độ ăn không đáp ứng đủ nhu cầu sinh lý của cơ thể. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân, đặc biệt ở trẻ em đang lớn, người cao tuổi, người bệnh nằm viện hoặc người ăn uống mất cân đối.
Theo ước tính, khoảng 1 tỷ người trên toàn thế giới đang bị thiếu protein, với tỷ lệ đặc biệt cao tại Trung Phi và Nam Á – nơi có tới 30% trẻ em không nhận đủ protein từ khẩu phần ăn hàng ngày.
Dù ít phổ biến ở các quốc gia phát triển, nhưng chế độ ăn nghèo đạm vẫn là mối lo ngại, đặc biệt ở người cao tuổi, bệnh nhân mắc bệnh mạn tính hoặc người ăn chay thiếu kiểm soát. Việc thiếu protein kéo dài có thể làm giảm khối cơ, tăng nguy cơ gãy xương, rối loạn hệ miễn dịch và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển ở trẻ em.
Dạng thiếu hụt protein nặng: Kwashiorkor
Kwashiorkor là dạng thiếu protein nặng, thường xảy ra ở trẻ em tại các quốc gia đang phát triển – nơi khẩu phần ăn nghèo dinh dưỡng và tình trạng đói ăn phổ biến. Kwashiorkor biểu hiện rõ rệt với các triệu chứng như: phù nề, bụng chướng, rối loạn sắc tố da – tóc, gan to và chậm phát triển thể chất.
8 triệu chứng điển hình cảnh báo thiếu protein
1. Phù nề
Phù là biểu hiện cổ điển nhất của thiếu protein nặng, đặc biệt trong hội chứng kwashiorkor. Nguyên nhân chính là do giảm nồng độ albumin huyết thanh – loại protein chiếm ưu thế trong huyết tương. Albumin giúp duy trì áp lực keo – giữ nước trong mạch máu. Khi nồng độ albumin thấp, nước thoát ra mô kẽ gây sưng nề tay chân, mặt hoặc bụng.
2. Gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ – tích tụ mỡ trong gan – cũng là dấu hiệu thường gặp trong thiếu protein. Mặc dù cơ chế chưa được làm rõ hoàn toàn, nhưng nhiều nghiên cứu cho rằng việc giảm tổng hợp các lipoprotein – chất vận chuyển lipid – có thể là nguyên nhân. Nếu không điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến viêm gan, xơ gan và suy gan.
3. Tổn thương da, tóc và móng
Protein là thành phần chính của da, tóc và móng, do đó thiếu hụt có thể gây:
- Da khô, nứt nẻ, bong tróc hoặc mất sắc tố
- Tóc mỏng, dễ gãy, bạc sớm hoặc rụng tóc lan tỏa
- Móng tay giòn, dễ gãy, khô yếu
Những biểu hiện này thường thấy rõ ở trẻ em thiếu protein nặng, nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trưởng thành khi chế độ ăn không đủ đạm kéo dài.
4. Mất khối cơ
Khi không đủ protein từ thức ăn, cơ thể sẽ phân giải cơ bắp để huy động axit amin thiết yếu phục vụ duy trì sự sống. Điều này khiến khối cơ giảm dần theo thời gian, làm cơ thể yếu đi, giảm sức bền và rối loạn chuyển hóa.
5. Nguy cơ gãy xương tăng cao
Xương cũng cần protein để duy trì cấu trúc chắc khỏe. Nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn giàu protein – đặc biệt là protein động vật – giúp tăng mật độ xương và giảm nguy cơ gãy xương, nhất là ở phụ nữ sau mãn kinh.
Ví dụ, một nghiên cứu ghi nhận rằng phụ nữ mãn kinh bổ sung 20g protein mỗi ngày trong 6 tháng giúp làm chậm mất xương tới 2,3%.
6. Chậm phát triển ở trẻ em
Trẻ em đang lớn cần protein để phát triển chiều cao, cân nặng và hệ thần kinh. Thiếu protein khiến trẻ chậm tăng trưởng, giảm chỉ số chiều cao theo tuổi (thấp còi), giảm chỉ số cân nặng theo tuổi (suy dinh dưỡng).
Năm 2013, có tới 161 triệu trẻ em trên toàn cầu bị chậm phát triển – phần lớn liên quan đến khẩu phần ăn thiếu protein.
7. Suy giảm miễn dịch
Protein đóng vai trò quan trọng trong tổng hợp kháng thể và hoạt động của tế bào miễn dịch. Do đó, thiếu protein khiến cơ thể dễ nhiễm trùng hơn, hoặc khi đã mắc bệnh thì mức độ nặng hơn và phục hồi chậm hơn.
Nghiên cứu trên chuột cho thấy chế độ ăn chỉ 2% protein làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh cúm so với chế độ ăn đủ đạm. Ở người lớn tuổi, chế độ ăn ít protein trong 9 tuần có thể làm giảm đáng kể đáp ứng miễn dịch.
8. Tăng cảm giác thèm ăn
Một số nghiên cứu cho thấy thiếu protein ở mức nhẹ có thể kích hoạt cảm giác thèm ăn, đặc biệt là các món mặn – giàu protein. Tuy nhiên, trong môi trường hiện đại với nhiều thức ăn giàu năng lượng nhưng nghèo protein (đồ ăn nhanh, thực phẩm siêu chế biến), điều này có thể dẫn đến ăn quá mức, gây tăng cân và béo phì – hiện tượng được gọi là “giả thuyết đòn bẩy protein”.
Nhu cầu protein mỗi ngày là bao nhiêu?
Nhu cầu protein phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cân nặng, tuổi, mức độ hoạt động và tình trạng sức khỏe. Khuyến nghị hiện tại là:
- Người trưởng thành khỏe mạnh: 1,13g protein/kg cân nặng/ngày (~62g cho người nặng 55kg)
- Trẻ 1-5 tuổi: 1,55–1,63g/kg cân nặng/ngày
- 6-19 tuổi: 1,17–1,43g/kg cân nặng/ngày
Nguồn protein chất lượng cao bao gồm: thịt, cá, trứng, sữa, các sản phẩm từ đậu nành, đậu đỗ và ngũ cốc nguyên hạt.
Kết luận
Protein hiện diện trong mọi mô sống của cơ thể – từ cơ bắp, xương, tóc, da đến máu và hệ miễn dịch. Thiếu protein, đặc biệt là trong thời gian dài, có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe – từ teo cơ, rối loạn miễn dịch đến chậm phát triển ở trẻ em.
Nếu bạn có chế độ ăn mất cân bằng, thường xuyên mệt mỏi, hay bị nhiễm trùng hoặc giảm khối cơ, hãy cân nhắc đánh giá lại lượng protein trong khẩu phần ăn hàng ngày.
Website: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
