Chế độ ăn keto từ lâu đã được coi là một phương pháp ăn kiêng thành công đáng kể trong điều trị chứng động kinh khó chữa và nổi lên trong những năm gần đây như một chiến lược để giảm cân. Một niềm tin phổ biến rằng chế độ ăn nhiều chất béo gây béo phì và một số bệnh khác như bệnh tim mạch vành, tiểu đường và ung thư – đã không được quan sát thấy trong các nghiên cứu dịch tễ học gần đây.
Các nghiên cứu được thực hiện trên động vật được cho ăn chế độ ăn nhiều chất béo không cho thấy mối quan hệ nguyên nhân- kết quả cụ thể giữa chất béo trong chế độ ăn và bệnh béo phì. Ngược lại, chế độ ăn rất ít carbohydrate và nhiều chất béo như chế độ ăn ketogenic đã được chứng minh là có lợi cho việc giảm cân.
Carbohydrate, lipid và protein trong chế độ ăn keto
Liên quan đến lượng calo tổng thể, carbohydrate chiếm khoảng 55% chế độ ăn uống điển hình của người Mỹ, từ 200 đến 350 g/ngày. Carbohydrate tinh chế gây ra các tác động tiềm ẩn có hại đã bị bỏ qua tương đối cho đến gần đây. Ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều đường có liên quan đến tỷ lệ mắc hội chứng chuyển hóa, béo phì tăng 44% và tăng 26% nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường.
Trong một nghiên cứu năm 2012 về tất cả các trường hợp tử vong do tim mạch (bệnh tim, đột quỵ và tiểu đường loại 2) ở Hoa Kỳ, ước tính 45,4% có liên quan đến việc hấp thụ dưới mức tối ưu 10 yếu tố chế độ ăn uống. Tỷ lệ tử vong ước tính lớn nhất có liên quan đến việc ăn nhiều natri (9,5%), tiếp theo là ăn ít quả hạch và hạt (8,5%), ăn nhiều thịt chế biến (8,2%), ăn ít chất béo omega-3 (7,8%), ăn ít rau 7,6%), ăn ít trái cây (7,5%) và uống nhiều đồ uống có đường nhân tạo (7,4%).
Tỷ lệ tử vong ước tính thấp nhất có liên quan đến lượng chất béo không bão hòa đa thấp (2,3%) và thịt đỏ chưa qua chế biến (0,4%). Ngoài tác hại trực tiếp này, việc tiêu thụ quá nhiều carbohydrate chất lượng thấp có thể thay thế và loại bỏ trong chế độ ăn kiêng cho các loại thực phẩm lành mạnh hơn như các loại hạt, ngũ cốc chưa qua chế biến, trái cây và rau quả.
Một đánh giá hệ thống gần đây và phân tích tổng hợp các thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát so sánh tác động lâu dài (hơn 1 năm) của các biện pháp can thiệp chế độ ăn uống đối với việc giảm cân cho thấy không có bằng chứng thuyết phục nào để khuyến nghị chế độ ăn ít chất béo. Trên thực tế, chế độ ăn ít carbohydrate giúp giảm cân nhiều hơn đáng kể so với chế độ ăn ít chất béo.
Người ta quan sát thấy rằng chế độ ăn hạn chế carbohydrate tốt hơn chế độ ăn ít chất béo trong việc duy trì BMR (tỷ lệ trao đổi chất cơ bản khi nghỉ ngơi). Nói cách khác, chất lượng của lượng calo tiêu thụ có thể ảnh hưởng đến số lượng calo được đốt cháy. BMR giảm hơn 400 kcal/ngày đối với chế độ ăn ít chất béo khi so sánh với chế độ ăn rất ít carb.
Lợi ích giảm cân của chế độ ăn keto
Có các bằng chứng hỗ trợ mạnh mẽ rằng việc sử dụng chế độ ăn keto trong liệu pháp giảm cân có hiệu quả. Sau đây là các giả thuyết về cơ chế tác dụng giảm cân của keto:
(1) Giảm cảm giác thèm ăn do protein có tác dụng tạo cảm giác no cao hơn, ảnh hưởng đến hormone kiểm soát sự thèm ăn và do tác dụng ức chế cảm giác thèm ăn trực tiếp có thể có của thể ketone;
(2) Giảm quá trình tạo mỡ và tăng quá trình phân giải mỡ;
(3) Hiệu quả trao đổi chất cao hơn trong việc tiêu thụ chất béo nổi bật do giảm chỉ số hô hấp khi nghỉ ngơi;
(4) Tăng tiêu hao năng lượng trao đổi chất của quá trình tân tạo đường và hiệu ứng nhiệt của protein.
Một chế độ ăn keto được xây dựng tốt, bên cạnh việc hạn chế carbohydrate, cũng hạn chế lượng protein vừa phải ở mức dưới 1 g/lb (khoảng 2,2 g/kg) trọng lượng cơ thể, trừ khi những người đang thực hiện bài tập nặng bao gồm tập tạ khi lượng protein có thể tăng lên 1,5 g/lb ( khoảng 3,3 g/kg) trọng lượng cơ thể. Điều này là để ngăn chặn việc sản xuất glucose nội sinh trong cơ thể thông qua gluconeogenesis. Tuy nhiên, nó không hạn chế chất béo hoặc tổng lượng calo hàng ngày.
Những người theo chế độ ăn keto ban đầu giảm cân nhanh chóng tới 10 lbs (khoảng 4,5 kg) trong 2 tuần hoặc ngắn hơn. Chế độ ăn kiêng này có tác dụng lợi tiểu và một số trường hợp giảm cân ban đầu là do giảm cân bằng nước sau đó là giảm mỡ. Điều thú vị là với kế hoạch ăn kiêng này, phần lớn cơ nạc của cơ thể bị giảm bớt. Khi trạng thái ketosis dinh dưỡng duy trì, các cơn đói giảm dần và lượng calo tổng thể giảm sẽ giúp giảm cân hơn nữa.
Các vấn đề khác
Sự tuân thủ chế độ ăn này lâu dài khá là khó và có thể là một vấn đề lớn với chế độ ăn keto, và đây là vấn đề của bất kỳ sự thay đổi lối sống nào.
Mặc dù chế độ ăn keto vượt trội hơn đáng kể trong việc giảm cân ở những bệnh nhân béo phì khỏe mạnh và việc giảm cân nhanh chóng, mạnh mẽ và duy trì cho đến ít nhất 2 năm, sự hiểu biết về tác động lâm sàng, tính an toàn, khả năng dung nạp, hiệu quả , thời gian điều trị và tiên lượng sau khi ngừng chế độ ăn kiêng là một thách thức và cần có những nghiên cứu sâu hơn để hiểu cơ chế cụ thể của bệnh.
Chế độ ăn ketogenic có thể được áp dụng trong tối thiểu 2 đến 3 tuần cho đến 6 đến 12 tháng. Theo dõi chặt chẽ các chức năng thận trong khi thực hiện chế độ ăn keto là bắt buộc và việc chuyển đổi từ chế độ ăn ketogenic sang chế độ ăn tiêu chuẩn nên dần dần và được kiểm soát tốt.
Kết luận
Để chống lại dịch bệnh béo phì, một số nhân viên y tế khuyến nghị chế độ ăn ketogenic. Tuy nhiên, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc chính, y tá, chuyên gia dinh dưỡng và bác sĩ nội khoa cần lưu ý một số sự thật.
Những người thừa cân mắc hội chứng chuyển hóa, kháng insulin và bệnh tiểu đường loại 2 có thể thấy sự cải thiện về các dấu hiệu lâm sàng của nguy cơ mắc bệnh với chế độ ăn rất ít carbohydrate được xây dựng hợp lý. Kiểm soát glucose được cải thiện do đưa vào ít glucose hơn và cải thiện độ nhạy insulin.
Ngoài việc giảm cân, đặc biệt là béo phì ở thân và kháng insulin, chế độ ăn kiêng low-carb cũng có thể giúp cải thiện huyết áp, điều hòa lượng đường trong máu, chất béo trung tính và mức cholesterol HDL. Tuy nhiên, cholesterol LDL có thể tăng trong chế độ ăn kiêng này.
Ngoài ra, trong nhiều nghiên cứu khác nhau, chế độ ăn ketogenic đã cho thấy kết quả triển vọng đối với nhiều loại rối loạn thần kinh, như động kinh, mất trí nhớ, ALS, chấn thương sọ não, mụn trứng cá, ung thư và rối loạn chuyển hóa.
Do sự phức tạp của cơ chế sinh lý và thiếu dữ liệu các nghiên cứu dài hạn, một khuyến nghị chung về chế độ ăn ketogenic để phòng ngừa bệnh đái tháo đường type 2 hoặc bệnh tim mạch có vẻ hơi sớm nhưng tuy nhiên, không quá xa vời đối với việc giảm cân ban đầu.
Mặc dù trong thời gian ngắn, chế độ ăn ketogenic có thể giúp một người giảm cân, nhưng điều này không được duy trì trong thời gian dài. Ngoài ra, rất nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn kiêng có liên quan đến nhiều biến chứng thường dẫn đến việc phải đến phòng cấp cứu và nhập viện vì mất nước, rối loạn điện giải và hạ đường huyết.
Do đó, trước khi áp dụng chế độ ăn ketogenic, cần cân nhắc về lượng, dạng và nguồn gốc của các chất dinh dưỡng ở mức độ phù hợp và nên có sự hướng dẫn, tư vấn và giám sát của các nhân viên y tế hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
Tài liệu tham khảo
[1] W. Masood, P. Annamaraju, và K. R. Uppaluri, “Ketogenic Diet”, trong StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022. Available at: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/
[2] A. Paoli, “Ketogenic Diet for Obesity: Friend or Foe?”, Int J Environ Res Public Health, vol 11, số p.h 2, tr 2092–2107, tháng 2 2014, doi: 10.3390/ijerph110202092.
Website: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
