Kẽm là một trong những vi chất quan trọng nhất cho sự phát triển của cơ thể, người ta nhận thấy có hơn 300 enzyme có kẽm tham gia vào cấu trúc hoặc đóng vai trò như chất xúc tác và các hoạt động điều hòa.
Bên cạnh Oresol, men vi sinh, kháng sinh, bổ sung kẽm là một can thiệp quan trọng để điều trị các đợt tiêu chảy ở trẻ em. Sử dụng kẽm cùng với các dung dịch/muối bù nước qua đường uống có độ thẩm thấu thấp mới (ORS), có thể làm giảm thời gian và mức độ nghiêm trọng của các đợt tiêu chảy đến ba tháng, ngăn ngừa tái phát từ đó làm giảm tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy ở trẻ.
1. CƠ CHẾ CỦA KẼM TRONG ĐIỀU TRỊ TIÊU CHẢY Ở TRẺ
* Kẽm tăng cường chức năng miễn dịch
Phần lớn các ca tiêu chảy có nguyên nhân từ nhiễm vi sinh vật như virus, vi khuẩn, nấm và kí sinh trùng. Độc tố của các vi khuẩn như Escherichia coli, Shigella, Salmonella, Campylobacter, Clostridium difficile (C. difficile ) và Aeromonas phá hủy chức năng hàng rào ruột, rối loạn hấp thu điện giải, gây viêm ruột,…
Bổ sung kẽm làm tăng nhanh sự tái tạo hàng rào niêm mạc bảo vệ ruột, tăng miễn dịch tế bào bằng cách can thiệp, tăng tiết kháng thể, ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây tiêu chảy. Do đó kẽm có hiệu quả trong cả dự phòng và điều trị tiêu chảy ở trẻ và nên được sử dụng như một biện pháp hỗ trợ điều trị kháng sinh.
* Kẽm cải thiện sự hấp thu nước và điện giải từ ruột, tác động trực tiếp lên các kênh ion, hoạt động như một chất chẹn kênh kali của bài tiết clo qua cAMP trung gian. Kẽm kích thích biểu mô hóa, tăng hoạt động các enzyme đường ruột.
* Kẽm tác động trực tiếp lên hệ thống thần kinh trung ương, làm thay đổi sự đáp ứng của các thụ thể đặc hiệu đối với dẫn truyền thần kinh, nhờ đó có thể làm tăng sự ngon miệng ở trẻ. Ngoài ra, kẽm cũng tham gia chuyển hóa glucid, lipid và protein từ đó dẫn đến việc sử dụng và tiêu hóa thức ăn tốt hơn.
2. TÁC DỤNG CỦA KẼM TRONG ĐIỀU TRỊ TIÊU CHẢY
Tác dụng của bổ sung kẽm trong điều trị tiêu chảy được đo bằng thời gian tiêu chảy, tần suất đi ngoài, tình trạng phân và tình trạng tái phát lại. Các bằng chứng cho thấy bổ sung kẽm rút ngắn thời gian bị tiêu chảy ở cả tiêu chảy cấp và kéo dài, tiêu chảy phân nhầy máu, cho cả nguyên nhân do nhiễm khuẩn và nhiễm virus.
Một nghiên cứu của Trivedia SS và cộng sự đã kiểm tra giả thuyết rằng việc bổ sung kẽm hàng ngày có ảnh hưởng đến diễn biến lâm sàng của bệnh tiêu chảy cấp, tức là tần suất phân, lượng phân và thời gian tiêu chảy cấp ở 117 trẻ em, từ sáu đến 59 tháng tuổi.
Giảm số lần đi phân mỗi ngày là 62% ở nhóm bổ sung kẽm và giảm 26% ở nhóm bổ sung giả dược, với sự khác biệt rõ ràng là 36% giữa hai nhóm từ ngày 1 đến ngày thứ 3 và ngày 5, được tìm thấy là có ý nghĩa thống kê. Tương tự, một sự khác biệt đáng kể đã được quan sát thấy về việc giảm lượng phân mỗi ngày từ ngày thứ nhất đến ngày thứ 3 và ngày thứ 5, với sự khác biệt rõ ràng là 45% giữa các nhóm nghiên cứu.
Một phân tích tổng hợp của 12 nghiên cứu đã xem xét tác động của bổ sung kẽm đối với việc kiểm soát tiêu chảy cấp, 11 trong số đó cho thấy giảm thời gian của đợt tiêu chảy. Trong đó có 8 nghiên cứu, việc giảm thời gian tiêu chảy có ý nghĩa thống kê. 5 nghiên cứu trong số các nghiên cứu trên cũng thu thập dữ liệu về khối lượng hoặc tần số phân và thấy rằng các chất bổ sung kẽm làm giảm lượng ra phân hoặc tần số đi ngoài.
3. KHUYẾN NGHỊ BỔ SUNG KẼM
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp Quốc (UNICEF) khuyến cáo bổ sung kẽm như một phương pháp an toàn, hiệu quả, rẻ tiền và dễ tìm để giảm bớt mức độ nghiêm trọng của đợt cấp và ngăn ngừa tái phát trong 2 – 3 tháng tiếp theo.
– Với tiêu chảy cấp, WHO và UNICEF đưa ra liều khuyến nghị 20 mg kẽm/ngày cho trẻ trên 6 tháng tuổi và 10 mg kẽm/ngày cho trẻ dưới 6 tháng tuổi. Liều kéo dài 10 – 14 ngày.
– Với tiêu chảy kéo dài (từ 7-14 ngày), kẽm bị mất đi qua phân và dịch nôn cùng với ăn uống kém có thể dẫn đến cạn kiệt kẽm và bổ sung kẽm có thể cải thiện tình trạng này. Tiêu chảy kéo dài dẫn cũng gây ra thiếu đa chất dinh dưỡng, do đó WHO khuyến cáo bổ sung kẽm cùng vitamin tổng hợp trong 2 tuần.
Tài liệu tham khảo
[1] World Health Organization, “Clinical management of acute diarrhoea: WHO/UNICEF joint statement”, World Health Organization, WHO/FCH/CAH/04.7, 2004. Truy cập: 21 Tháng Mười 2022. [Online]. Available at: https://apps.who.int/iris/handle/10665/68627
[2] S. S. Trivedi, R. K. Chudasama, và N. Patel, “Effect of Zinc Supplementation in Children with Acute Diarrhea: Randomized Double Blind Controlled Trial”, Gastroenterology Res, vol 2, số p.h 3, tr 168–174, tháng 6 2009, doi: 10.4021/gr2009.06.1298.
[3] C. Bajait và V. Thawani, “Role of zinc in pediatric diarrhea”, Indian J Pharmacol, vol 43, số p.h 3, tr 232–235, 2011, doi: 10.4103/0253-7613.81495.
Website: https://inrd.vn/
Fanpage: https://www.facebook.com/inrd2022
